Waar vandaan: SOS & EHBO > EHBO > Ledematen - breuk

Ledematen
Letsels aan de ledematen zijn behoorlijk hinderlijk omdat ze de bewegingsvrijheid beperken en dagelijkse taken moeilijk tot onmogelijk maken. Heel wat kwetsuren treden op tijdens het sporten, maar ook onverwachte bewegingen kunnen aanleiding geven tot breuken, verstuikingen en dergelijke.
Breuk
Een breuk is de plaats waar een bot volledig of gedeeltelijk gebroken is. Een breuk wordt veroorzaakt door rechtstreeks inwerkend geweld op een bot (zoals een slag, stoot of val), door overbelasting van een bot (een brutale, onverwachte beweging) of als gevolg van verscheidene aandoeningen (bijv. botontkalking).
Gesloten en open breuk
Een breuk is gesloten als je geen wonde op de plaats van de breuk kan vaststellen. Als het lidmaat ter hoogte van de breuk een wonde vertoont, spreken we van een open breuk, zelfs als het gebroken bot niet zichtbaar is.
Wat stel je vast?
Het slachtoffer heeft pijn en kan het getroffen lidmaat moeilijk gebruiken. Hierdoor vermoed je dat het slachtoffer een breuk heeft.

© Rode Kruis-Vlaanderen
    Andere symptomen die je kan vaststellen, zijn:
  • zwelling
  • bloeding
  • blauwverkleuring
  • abnormale stand van het lidmaat of gewricht
  • abnormale (on)beweeglijkheid van het lidmaat
  • beendergeknars bij het breken of bewegen van het lidmaat
  • zichtbare botfragmenten bij een open breuk of ontwrichting
© Rode Kruis-Vlaanderen
Er zijn situaties waarbij je geen of weinig symptomen kan vaststellen. Vertrouw dus niet uitsluitend op wat je ziet, maar ga bij twijfel uit van de ergste veronderstelling.
Wat doe je?
  • Zet ledematen die een abnormale stand vertonen niet opnieuw recht.
  • Druk rechtstreeks op de wonde bij een open breuk als de bloeding nog niet gestelpt is. Denk hierbij aan besmettingsgevaar.
  • Koel het letsel af met ijs. Hou tijdens het afkoelen het ijs niet rechtstreeks tegen de huid. Wikkel er eerst een handdoek of andere doek rond. Als er geen ijs is, kan je ook een koelzakje gebruiken. Bij een open breuk dek je de wonde eerst af met een steriel kompres.
  • Beweeg het getroffen lidmaat zo weinig mogelijk.
    • © Rode Kruis-Vlaanderen
  • Als het gaat om een letsel aan de hand, de arm of de schouder, vraag het slachtoffer dan om zelf de arm tegen de borst te houden.
  • Als het gaat om een gekwetst been of een pijnlijke voet, laat het slachtoffer er dan niet op steunen.
  • Bij een letsel aan de onderste ledematen alarmeer je altijd de hulpdiensten. Zij zullen het slachtoffer naar het ziekenhuis vervoeren. Bij een letsel aan de bovenste ledematen mag je het slachtoffer zelf naar de dichtstbijzijnde hulpdienst brengen.
Beweeg het gebroken lidmaat zo weinig mogelijk
Preventie van een breuk
    Vermijd vallen
  • In de tuin
    • Maak terras en paden in de tuin regelmatig schoon.
    • Paadjes moeten ook vrij zijn van oneffenheden en losliggende tegels.
  • In huis
    • Zorg voor een goede verlichting.
    • Laat geen materiaal rondslingeren op de vloer.
    • Plaats meubelen zo dat dat er voldoende ruimte blijft om gemakkelijk te bewegen.
    • Leg tapijten vast.
    • Zorg voor een veilige trap.
  • In de keuken
    • Berg materiaal dat je veel gebruikt op in kasten die makkelijk bereikbaar zijn.
  • In de badkamer
    • Leg zowel in als voor het bad een antislipmatje.
    • Breng een handgreep aan bij het bad.
    Voorkom botontkalking
  • Vooral bij vrouwen komt osteoporose of botontkalking voor. Je kan dit proberen te voorkomen door:
    • voldoende calcium in je voeding te voorzien: dit haal je voornamelijk uit zuivelproducten.
    • voldoende vitamine D in je voeding te voorzien: vis, lever, margarine.
    • regelmatig aan lichaamsbeweging te doen, zowel op jonge als op oudere leeftijd.
    • niet te roken en alcohol en koffie te beperken.
  • Heb je osteoporose, neem dan de volgende voorzorgsmaatregelen om (spontane) breuken te voorkomen:
    • Til geen zware dingen.
    • Buig bij het tillen door de knieën, hef met rechte rug en hou het voorwerp dicht bij je lichaam.
    • Zit, sta en loop rechtop.
    • Ga niet ondoordacht sporten en vermijd overbelasting.
    • Voorkom valpartijen.
Bekkenbreuk
Een bekkenbreuk kan gepaard gaan met een heupbreuk. Het onderscheid is tijdens de eerste hulp niet gemakkelijk te maken, maar de hulpverlening is gelijkaardig.
Het bekken beschermt de organen in de onderbuik en heeft een belangrijke functie bij de voortbeweging. Het is een heel stevig been dat enkel breekt als er zeer grote kracht op uitgeoefend wordt. Dat gebeurt meestal als iemand geplet wordt tussen twee voorwerpen. Een bekkenbreuk gaat dikwijls samen met een ernstig letsel aan de inwendige organen. De breuk op zich geeft ook een ernstig inwendig bloedverlies. De buikholte kan een zeer grote hoeveelheid bloed bevatten zonder dat je dit uiterlijk kan merken. Dat maakt dat een bekkenbreuk een levensbedreigende situatie is.
Wat stel je vast?
  • pijn ter hoogte van het bekken die erger
  • wordt bij beweging
  • onmogelijkheid om recht te staan of te stappen
  • één of beide voeten liggen naar opzij gedraaid
  • onmogelijkheid om te plassen, pijnlijke urinelozing of bloed bij de urine
  • shocksymptomen
Open boek-bekkenbreuk?
Het bekken wordt gevormd door twee grote vleugels, de darmbenen, die met stevig kraakbeen vastzitten aan het heiligbeen, het onderste deel van de wervelkolom. Onderaan elk darmbeen bevindt zich een ring. Die ringen komen tegen elkaar ter hoogte van de schaamstreek. Ook deze verbinding bestaat uit kraakbeen, zodat kleine bewegingen van beide vleugels ten opzichte van elkaar mogelijk zijn. Bij een ernstig bekkenletsel kan deze verbinding losscheuren. Beide bekkenvleugels plooien dan open als een boek. Dit is steeds een ernstig letsel omwille van het inwendige bloedverlies.
Wat doe je?
  • Laat het slachtoffer op de rug neerliggen in de houding die het minste pijn veroorzaakt. Het helpt soms om de holte onder de knieën op te vullen en iets rond de voeten te leggen zodat deze niet opzij kunnen draaien.
  • Alarmeer de hulpdiensten. Zij beschikken over speciaal materiaal waarmee ze een slachtoffer met een letsel aan bekken of heup kunnen vervoeren.
© Rode Kruis-Vlaanderen
Heupbreuk
Letsels aan de heup komen vaak voor bij ouderen die vallen of bij autopassagiers na een frontale botsing. Het dijbeen heeft bovenaan een dunne schacht met daarop het bolgewricht dat in het bekken past. Bij een ernstig letsel breekt die dunne schacht of de bovenkant van het dijbeen. De scherpe botfragmenten kunnen grote bloedvaten of zenuwen ernstig kwetsen.

Soms schiet het bolgewricht van het dijbeen uit de kom, dit noemt men een heupontwrichting (heupluxatie). Het onderscheid met een breuk is tijdens de eerste hulp niet gemakkelijk te maken, maar de hulpverlening is gelijkaardig.
Wat stel je vast?
  • pijn ter hoogte van de gekwetste heup
  • onmogelijkheid om recht te staan of te stappen
  • een voet ligt naar opzij gedraaid
Wat doe je?
  • Laat het slachtoffer op de rug neerliggen in een houding die het minste pijn veroorzaakt. Het helpt soms om de holte onder de knieën op te vullen en iets rond de voeten te leggen zodat ze niet opzij kunnen draaien.
  • Alarmeer de hulpdiensten. Die beschikken over speciaal materiaal waarmee ze een slachtoffer met een letsel aan het bekken of aan de heup kunnen vervoeren.
Preventie van een heupbreuk
  • Zorg voor een veilige omgeving (geen losse draden of krullende matten, goed schoeisel).
  • Beweeg regelmatig. Een senior behoudt door te bewegen zijn spiersterkte, zijn evenwichtsgevoel en zijn reactievermogen.
  • Zorg dat je lichamelijk in orde bent (gepaste bril, duizeligheid laten behandelen) of gebruik maakt van de gepaste hulpmiddelen (looprekje, antislipmat in de badkamer, nachtverlichting).
Bron: Help! Eerste hulp voor iedereen. 3de druk: november 2008 (bijgewerkt) - Rode Kruis Vlaanderen
Fotografie: BIVV, Corbis, Luc David, Graphic Obsession, iStock, Robert Jooris, Stockxpert, Frank Toussaint, VAD, Carl Vandervoort, Pascal Van Waeyenberghe, Rode Kruis-Vlaanderen
Seniorennet