Shock is een ziektetoestand die ontstaat als het lichaam een tekort heeft aan rondpompend bloed. Het is een lichamelijke reactie en dus iets heel anders dan de 'shocktoestand' waarover we spreken als iemand een ongeval heeft gezien of meegemaakt. Zo'n emotioneel geschokt slachtoffer vertoont niet de lichamelijke tekenen van een shock en heeft een andere opvang nodig. In deze tekst hebben we het over shock door bloedverlies, de 'hypovolemische shock' in medische termen.

Het totaal bloedvolume van een volwassene met een normale lichaamsbouw is ongeveer 1 liter per 13 kilogram lichaamsgewicht. Dit bloed is niet gelijk verdeeld in het lichaam. Door het openen en sluiten van de haarvaatjes zit het bloed vooral in de delen van het lichaam die op een bepaald ogenblik actief zijn, zoals de spieren of de spijsvertering. De rest van het lichaam krijgt een minimale bloedvoorziening voor het behoud van de weefsels.

Na een ongeval kan een deel van het bloed verloren gaan door een uitwendige bloeding. Bloed kan echter ook in de buik of borstkas lopen. Dit is een inwendige bloeding die je niet ziet, maar waarbij een belangrijke hoeveelheid bloed kan weglopen.

De reactie van het lichaam op een plots bloed- of vochtverlies is shock. Het lichaam probeert de gevolgen van het verlies te beperken. Het hart klopt sneller om het overblijvende bloed rond te sturen, de ademhaling versnelt. Het bloed wordt naar de organen gestuurd die noodzakelijk zijn om te overleven: hart, longen en hersenen. Daarom vernauwen de bloedvaatjes zich in de delen van het lichaam die niet direct nodig zijn: de huid en de spijsvertering. Als gevolg daarvan wordt het slachtoffer misselijk en wordt de huid bleek, koud en klam. Deze eerste fase van shock is een verdediging.

Als de toestand niet onder controle raakt, ontstaat een verkeerde reactie van het lichaam, waardoor de bloedvaatjes zich weer gaan openzetten. Dan wordt shock gevaarlijk. De bloeddruk zakt, de polsslag wordt moeilijk voelbaar, het slachtoffer wordt suf, verward, raakt bewusteloos en dreigt te overlijden.

Een ernstige shocktoestand is levensbedreigend. Het oplossen ervan vraagt medische middelen. Omdat een slachtoffer met shock misselijk is, zal bijvoorbeeld drank weer uitgebraakt worden. Het heeft geen zin het slachtoffer te laten drinken. Vocht moet toegediend worden via een infuus.