Verliesverwerking
Rouw, een natuurlijke reactie op verlies
Dagelijks worden vele mensen met het verlies van een geliefd persoon geconfronteerd. Soms is dat volkomen onverwacht, andere keren heeft men de dood al maanden zien aankomen. Het verlies van een kind treft ouders, broertjes, zusjes, opa's en oma's, kinderen uit de klas, buren en leerkrachten. Bij het verlies van een partner zijn de andere partner, kinderen, vrienden, ouders, collega's betrokken.
Hoe nauwer de banden met de gestorven persoon zijn, des te groter de invloed van dat verlies op ons bestaan. Van het ene moment op het andere is alles anders, ook in situaties waarin we het sterven hebben zien aankomen. De dood brengt altijd een ontwrichting van het bekende en vertrouwde leven met zich mee.
Elk mens reageert op zijn eigen wijze op deze situatie; iedereen moet op de een of andere manier het verlies verwerken. Rouwen is niets anders dan de geleidelijke acceptatie van het verlies en verwerking van de pijn en de leegte die veroorzaakt wordt door de definitieve afwezigheid van de geliefde persoon. Het rouwproces helpt de rouwende zich aan te passen aan de nieuwe situatie: die waarin de geliefde persoon alleen nog in de herinnering voortleeft. Het is een natuurlijke en gezonde reactie op verlies.
Overigens brengt niet alleen de dood, maar elk groot verlies gevoelens van rouw met zich mee. Rouwgevoelens komen ook voor na echtscheiding, na het verlies van een been door een amputatie of ongeluk, of na het kwijtraken van werk door ontslag.
Cijfers
Het aantal mensen dat bij een sterfgeval betrokken is, is een veelvoud van het aantal sterfgevallen. In België ligt dat per jaar op ongeveer 130.000 mensen. Van deze doden zijn er zo'n 2000 jonger dan achttien. Elk jaar opnieuw worden dus vele honderdduizenden mensen in rouw gedompeld.
Rouw in deze maatschappij
De dood van een geliefd iemand is de meest ingrijpende, verdrietige gebeurtenis die mensen kunnen meemaken. Voor zo'n verlies zou dus veel aandacht mogen zijn. Toch merkt de buitenwereld er vaak weinig van als mensen een naaste hebben verloren. In onze maatschappij is de dood naar de privé-sfeer gedrongen. Mensen worden geacht individueel hun verdriet te verwerken. Veel uitvaarten beperken zich tot een korte en sobere bijeenkomst. Daardoor kan het rouwproces in de knel komen.
Vroeger was de dood een gebeurtenis waarbij de hele omringende gemeenschap betrokken was. Buurtbewoners waakten bij de kist en de dode werd door de hele buurt ten grave gedragen. In andere samenlevingen is dat nog steeds zo. Deze gemeenschappelijke rouwrituelen en de publieke uitingen van verdriet stimuleren de rouw en het verwerkingsproces van de nabestaanden.
Rouwreacties
Mensen die rouwen kunnen reageren met allerlei lichamelijke, psychische en sociale klachten. Deze verschillen per mens, maar de volgende verschijnselen komen vaak voor: weinig eetlust hebben en slecht slapen. Zich leeg en neerslachtig voelen en nergens zin in hebben. Nu eens intens verdrietig zijn en dan weer vreselijk boos. Moeilijk aan iets anders kunnen denken dan aan de overledene en aan diens overlijden, maar afwisselend juist ook deze herinnering mijden, en bijvoorbeeld de plaatsen uit de weg gaan die aan haar of hem doen denken. Veel dromen over de dode en denken de gestorvene weer te zien of te horen. Schuldgevoelens komen voor: had ik de zieke kunnen redden? Was ìk maar onder die auto gekomen... Ook een neiging zich een tijdlang voor contacten af te sluiten kan erbij horen. Al deze gevoelens en reacties zijn onvermijdelijk en nodig voor het verwerkingsproces.
Verwerking
De aanpassing aan een nieuw leven zonder de geliefde persoon kost tijd. Rouwprocessen kunnen meerdere jaren duren. In die tijd kan de rouwende persoon regelmatig overvallen worden door verdriet en de herinnering aan de gestorvene. Steun van familieleden, vrienden en andere mensen is van groot belang bij het doormaken van dit proces. Uit onderzoek is gebleken dat mensen die veel steun kregen, sneller een verlies verwerkten en minder gezondheidsklachten hadden dan mensen die het zonder deze steun moesten stellen.
Het verlies kan als verwerkt worden beschouwd als de nabestaande zonder al te hevige emoties over de dode en diens overlijden kan praten, en weinig tot geen last meer heeft van de klachten die door het verlies zijn ontstaan.
Adviezen voor mensen in de rouw
- Trek de tijd uit voor rouw. Dat is niet vreemd als je bedenkt dat een overlijden een mensenleven grondig kan veranderen. U moet een nieuw leven opbouwen zonder uw dierbare. Accepteer dat dit moeilijk is en neem er de tijd voor. Eigenlijk zou u zichzelf een beetje moeten ontzien en het iets rustiger aan moeten doen. Probeer te zorgen voor een gezond en regelmatig levensritme, om uzelf houvast te geven.
- Rouw gaat gewoonlijk op den duur weer over. Dat gaat niet vanzelf, u moet er zelf actief doorheen, door emoties te uitten en het verlies op den duur te accepteren. Dan zult u merken dat na verloop van tijd de emoties minder heftig zijn en minder vaak opkomen. Een rouwproces verloopt in golven: emoties komen op en ebben weer weg. Vooral speciale dagen -zoals de verjaardag van de overledene of een feestdag- kunnen moeilijk zijn. Maar met de tijd worden ook die moeilijke momenten minder moeilijk. De duur van de rouw verschilt van persoon tot persoon: de één rouwt enkele maanden; de ander rouwt een paar jaar. En ook na de periode van actieve rouw blijft het verlies bestaan. Verwerken is niet hetzelfde als vergeten; het is leren leven met het verlies.
- Neem uw eigen reacties serieus. Al vindt u soms dat u vreemd reageert, het ìs niet vreemd: u bent in de rouw. Probeer uw emoties niet weg te stoppen; ze zullen daardoor alleen maar sterker worden. Uit uw emoties daarom, op een manier die bij u past. Zoek ook steun bij anderen als u daaraan behoefte heeft; het zal u zeker helpen. Probeer mensen te vinden die u vertrouwt en die prettig reageren. Vertel waar u behoefte aan heeft, zodat ze weten hoe ze u kunnen helpen. U kunt mensen ook vragen of u ze mag bellen als u het moeilijk heeft. Het is ook mogelijk om deel te nemen aan een rouwgroep; daar vindt u herkenning en steun.
- Dat u uw emoties uit, wil niet zeggen dat u aan iedere emotie toegeeft. Soms is het goed om voluit te huilen of kwaad te zijn, soms is het goed om afleiding te zoeken en de aandacht op iets anders te richten. U kunt alleen zelf voelen wat voor u werkt, waar u weer verder door komt.
- Als u nare gevoelens heeft over het verleden, als u zich bijvoorbeeld schuldig voelt over dingen die gebeurd zijn, kan het goed zijn om dat te bespreken met mensen die erbij waren. Zij kunnen u helpen om een juist beeld te krijgen van de situatie -onze herinneringen kunnen sterk gekleurd zijn- en om daarvan los te komen.
Vooral in het begin van het rouwproces is het verstandig om geen belangrijke beslissingen te nemen. Als het mogelijk is, kunt u ze beter even uitstellen totdat u weer beter in staat bent om de gevolgen ervan te overzien. - Rouwen kan samengaan met allerlei klachten, zoals eet- of slaapproblemen. Als u met deze klachten naar de dokter gaat, vertel dan over uw verlies. Het is niet goed als het rouwproces te veel door medicijnen onderdrukt wordt.
- Als u er zelf niet uitkomt, vraag dan advies aan een deskundige.
Adviezen voor mensen die iemand in de rouw kennen
Ieder mens rouwt op zijn eigen manier, en rouw kan erg lang duren. Denk daarom niet te gauw dat iemand er nu wel overheen zal zijn; alleen hijzelf weet hoe hij zich voelt.
Ga het contact nooit uit de weg. Besef dat uw steun belangrijk is voor de ander, en dat u hem alleen kunt steunen als u zich in hem probeert te verplaatsen. Dat betekent dat u aandacht voor hem hebt, maar ook dat u het accepteert als uw aandacht even niet op prijs wordt gesteld. Het is soms moeilijk om om te gaan met iemand die in de rouw is. Het verlies neemt hun een tijdlang helemaal in beslag, en ze kunnen ook onredelijk of vreemd reageren. Dat hoort erbij en gaat wel weer over. Neem rouwenden serieus, maar besef wel dat ze in de rouw zijn.
Wees voorzichtig met ongevraagde adviezen en pogingen om iemand op te beuren. Goedbedoelde commentaren als 'ik weet hoe je je voelt', 'over een jaar ziet de wereld er weer heel anders uit', 'laat je niet kennen', of 'ik ken iemand die het nog veel slechter heeft' werken meestal averechts. Iemand voelt zich er niet beter door, maar slechter. Wat wel helpt, is goed luisteren. Als u luistert naar de ander -al vertelt hij twintig keer hetzelfde verhaal- en met hem meedenkt, zal u hem het beste kunnen steunen.
Als u het idee heeft dat de rouwende er zelf niet goed uitkomt -omdat hij bijvoorbeeld steeds maar verdrietig blijft of zich heel vreemd gedraagt- bespreek dat dan met hem. Misschien heeft hij deskundige hulp nodig.
Bron: Nationaal Fonds Geestelijke Volksgezondheid
Deel via